الصّادق (علیه السلام)- کُلُ رَایَهًٍْ تُرْفَعُ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام)- هر پرچمی که پیش از قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) برافراشته شود، صاحبش طاغوتی است که به‌جای خداوند عزّوجلّ پرستیده می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۰۶
الکافی، ج۸، ص۲۹۵/ البرهان
الشَّمْسُ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْکُرْسِیِ وَ الْکُرْسِیُّ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ نُورِ الْعَرْش.
امام صادق (علیه السلام) خورشید یک هفتادم از نور کرسی است و کرسی یک هفتادم از نور عرش.
الکافی، ج۱، ص۱۳۲/ التوحید، ص ۳۲۷ و بحارالأنوار، ج۵۵، ص۲۹ و نورالثقلین و البرهان؛ فیهم: «کل شیء فی الکرسی» الأولی محذوفٌ
عَن زُرَارهًْ بن أعْین قال: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَسِعْنَ الْکُرْسِیَّ أَمِ الْکُرْسِیُّ وَسِعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ قَالَ بَلِ الْکُرْسِیُّ وَسِعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ الْعَرْشُ وَ کُلُّ شَیْءٍ خَلَقَ اللَّهُ فِی الْکُرْسِیِّ.
امام صادق (علیه السلام) زراره گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این قول خدای تعالی پرسیدم: وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ [که] «آیا آسمان‌ها و زمین، کرسی را در خود جا دادند یا کرسی، آسمان‌ها و زمین را در خود جا داده است»؟ فرمود: «کرسی است که آسمان‌ها و زمین را در خود جا داده؛ و عرش و هرچه خدا آفریده در کرسی است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۲۹۶، الکافی، ج۱، ص۱۳۲/ التوحید، ص۳۲۸ و العیاشی، ج۱، ص۱۳۷؛ فیهما: «بل الکرسی ... خلق الله فی الکرسی» محذوفٌ/ نورالثقلین/ البرهان
فِی حَدِیثِ أَبِی‌ذَرٍّ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: یَا بَاذَرٍّ مَا السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ فِی الْکُرْسِیِ إِلَّا کَحَلْقَهًٍْ مُلْقَاهًٍْ فِی أَرْضِ فَلَاهًٍْ وَ فَضْلُ الْعَرْشِ عَلَی الْکُرْسِیِّ کَفَضْلِ الْفَلَاهًِْ عَلَی تِلْکَ الْحَلْقَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) [در خطاب به ابوذر:] ای اباذر! آسمان‌های هفت‌گانه در برابر کرسی مانند حلقه‌ای افتاده، در بیابان بی‌آبادی است و برتری عرش بر کرسی مانند برتری همین حلقه بر بیابان بی‌آب و علف است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۲۹۸، بحارالأنوار، ج۵۵، ص۵/ نورالثقلین؛ فیه: «و فضل العرش ... الحلقهًْ» محذوفٌ/ البرهان؛ فیه: «و الأرضون السبع»محذوفٌ
خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ وَ السَّبْعُ الْأَرَضِینَ بِمَنْ فِیهِنَّ وَ مَنْ عَلَیْهِنَّ ... وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ عِنْدَ حُجُبِ النُّورِ کَحَلْقَهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ وَ حُجُبُ النُّورِ عِنْدَ الْکُرْسِیِّ کَحَلْقَهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ وَ هَذِهِ السَّبْعُ وَ الْبَحْرُ الْمَکْفُوفُ وَ جِبَالُ الْبَرَدِ وَ الْهَوَاءُ وَ حُجُبُ النُّورِ وَ الْکُرْسِیُّ عِنْدَ الْعَرْشِ کَحَلْقَهًٍْ فِی فَلَاهًٍْ قِیٍّ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی.
امام صادق (علیه السلام) کسی که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها را. (طلاق/۱۲) و آن هفت زمین را آفرید با همه‌ی آنان که درونشان و همه‌ی کسانی که روی آنها هستند ... این هفت [زمین]، دریای پوشیده، کوه‌های سرد و مرده و هوا در مقایسه با حجاب‌های نور، همچون حلقه‌ای رها شده در صحرایی صاف است؛ و این هفت[زمین] و دریای پنهان، کوه‌های سرد، هوا و حجاب‌های نور، در مقایسه با کرسی، همچون حلقه‌ای رها شده در صحرایی هموار است. وَسِعَ کرْسِیه السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ یؤُودُه حِفْظُهمَا وَهوَ الْعَلِی الْعَظِیمُ و این هفت [زمین]، دریای پوشیده شده، کوه‌های سرد و مرده، هوا، حجاب‌های نور و کرسی نزد عرش، همچون حلقه‌ای رها شده در فلات هموارند؛ خدای رحمان که بر عرش استیلا یافته است. (طه/۵)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۲۹۸، الکافی، ج۸، ص۱۵۳/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۵۷، ص۸۳
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلَ الزِّنْدِیقُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْکُرْسِیِّ أَ هُوَ أَعْظَمُ أَمِ الْعَرْشُ؟ فَقَالَ (علیه السلام): کُلُّ شَیْءٍ خَلَقَ اللَّهُ فِی جَوْفِ الْکُرْسِیِّ خَلَا عَرْشِهِ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُحِیطَ بِهِ الْکُرْسِی.
امام صادق (علیه السلام) زندیقی (کافر) از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد: «کرسی بزرگتر است یا عرش»؟ حضرت فرمود: «خداوند هر چیزی را جز عرشش، درون کرسی‌اش آفرید. خداوند بزرگتر از آن است که کرسی، او را محدود کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۲۹۸، بحارالأنوار، ج۵۵، ص۲۱
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظیمِ (واقعه ۷۴)
رُوِیَ عَنْ جُوَیْرِیَهًَْ‌بْنِ‌مُسْهِرٍ فی خبر رد الشمس علی امیرالمؤمنین (علیه السلام) ببابل انه قال فَالْتَفَتَ إِلَیَّ وَ قَالَ یَا جُوَیْرِیَهًَْ بْنَ مُسْهِرٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ وَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِاسْمِهِ الْعَظِیمِ فَرَدَّ عَلَیَّ الشَّمْسَ.
جویریهًْ‌بن‌مسهر گفت: ما به‌همراه امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) از جنگ خوارج باز می‌آمدیم تا اینکه به زمین بابل رسیدیم و حضرت (علیه السلام) رو به من کرده فرمود: «ای جویریهًْ‌بن‌مسهّر همانا خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ و من خداوند عزّوجلّ را به نام عظیمش خواندم و از او درخواست کردم و او خورشید را بر من باز گردانید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۵۱۲، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۰۳/ بحارالأنوار، ج۳۳، ص۴۳۹/من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۱۵/ نورالثقلین
رُوِیَ أَنَّ سَبَبَ نُزُولِ قَوْلِهِ تَعَالَی نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَرَّ بِقَوْمٍ یَضْحَکُونَ فَقَالَ أَ تَضْحَکُونَ فَلَوْ عَلِمْتُمْ مَا أَعْلَمُ لَضَحِکْتُمْ قَلِیلًا وَ لَبَکَیْتُمْ طَوِیلًا فَنَزَلَ جَبْرَائِیلُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَک نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنَّ عَذابِی هُوَ الْعَذابُ الْأَلِیم.
سبب نزول آیه: نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ؛ این بوده که: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از کنار عدّه‌ای عبور کرد که می‌خندیدند. فرمود: «آیا می‌خندید! اگر آنچه را که من میدانم شما نیز می‌دانستید خنده‌ی شما کم و گریه‌تان طولانی بود». جبرئیل فرود آمد و عرض کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت تو را سلام رسانده و می‌فرماید: نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنَّ عَذابِی هُوَ الْعَذابُ الْأَلِیمُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۵۳۴، إرشادالقلوب، ج۱، ص۱۰۹
ی، [الأمالی للصدوق] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخَلِیلِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ الْفَقِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ علیه السلام کَیْفَ کَانَ وِلَادَةُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ خَدِیجَةَ علیهاالسلام لَمَّا تَزَوَّجَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله هَجَرَتْهَا نِسْوَةُ مَکَّةَ فَکُنَّ لَا یَدْخُلْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یُسَلِّمْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یَتْرُکْنَ امْرَأَةً تَدْخُلُ عَلَیْهَا فَاسْتَوْحَشَتْ خَدِیجَةُ لِذَلِکَ وَ کَانَ جَزَعُهَا وَ غَمُّهَا حَذَراً عَلَیْهِ صلی الله علیه و آله فَلَمَّا حَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ کَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تُحَدِّثُهَا مِنْ بَطْنِهَا وَ تُصَبِّرُهَا وَ کَانَتْ تَکْتُمُ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ یَوْماً فَسَمِعَ خَدِیجَةَ تُحَدِّثُ فَاطِمَةَ علیها السلام فَقَالَ لَهَا یَا خَدِیجَةُ مَنْ تُحَدِّثِینَ قَالَتْ الْجَنِینُ الَّذِی فِی بَطْنِی یُحَدِّثُنِی وَ یُؤْنِسُنِی قَالَ یَا خَدِیجَةُ هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّهَا أُنْثَی وَ أَنَّهَا النَّسْلَةُ الطَّاهِرَةُ الْمَیْمُونَةُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیَجْعَلُ نَسْلِی مِنْهَا وَ سَیَجْعَلُ مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّةً وَ یَجْعَلُهُمْ خُلَفَاءَهُ فِی أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِهِ.
فَلَمْ تَزَلْ خَدِیجَةُ علیها السلام عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ حَضَرَتْ وِلَادَتُهَا فَوَجَّهَتْ إِلَی نِسَاءِ
قُرَیْشٍ وَ بَنِی هَاشِمٍ أَنْ تَعَالَیْنَ لِتَلِینَ مِنِّی مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَأَرْسَلْنَ إِلَیْهَا أَنْتَ عَصَیْتِنَا وَ لَمْ تَقْبَلِی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجْتِ مُحَمَّداً یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ فَقِیراً لَا مَالَ لَهُ فَلَسْنَا نَجِی ءُ وَ لَا نَلِی مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَاغْتَمَّتْ خَدِیجَةُ علیها السلام لِذَلِکَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ نِسْوَةٍ سُمْرٍ طِوَالٍ کَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ لَمَّا رَأَتْهُنَّ فَقَالَتْ إِحْدَاهُنَّ لَا تَحْزَنِی یَا خَدِیجَةُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّکِ إِلَیْکِ وَ نَحْنُ أَخَوَاتُکِ أَنَا سَارَةُ وَ هَذِهِ آسِیَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِیَ رَفِیقَتُکِ فِی الْجَنَّةِ وَ هَذِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ کُلْثُمُ أُخْتُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بَعَثَنَا اللَّهُ إِلَیْکِ لِنَلِیَ مِنْکِ مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَجَلَسَتْ وَاحِدَةٌ عَنْ یَمِینِهَا وَ أُخْرَی عَنْ یَسَارِهَا وَ الثَّالِثَةُ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ الرَّابِعَةُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ فَاطِمَةَ علیها السلام طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً فَلَمَّا سَقَطَتْ إِلَی الْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا النُّورُ حَتَّی دَخَلَ بُیُوتَاتِ مَکَّةَ وَ لَمْ یَبْقَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلَّا أَشْرَقَ فِیهِ ذَلِکَ النُّورُ وَ دَخَلَ عَشْرٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ کُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ مَعَهَا طَسْتٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ إِبْرِیقٌ مِنَ الْجَنَّةِ وَ فِی الْإِبْرِیقِ مَاءٌ مِنَ الْکَوْثَرِ فَتَنَاوَلَتْهَا الْمَرْأَةُ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهَا فَغَسَلَتْهَا بِمَاءِ الْکَوْثَرِ وَ أَخْرَجَتْ خِرْقَتَیْنِ بَیْضَاوَیْنِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَةٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالثَّانِیَةِ ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ وُلْدِی سَادَةُ الْأَسْبَاطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَیْهِنَّ وَ سَمَّتْ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ أَقْبَلْنَ یَضْحَکْنَ إِلَیْهَا وَ تَبَاشَرَتِ الْحُورُ الْعِینُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ السَّمَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلَادَةِ فَاطِمَةَ علیها السلام وَ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ الْمَلَائِکَةُ قَبْلَ ذَلِکَ وَ قَالَتِ النِّسْوَةُ خُذِیهَا یَا خَدِیجَةُ طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً زَکِیَّةً مَیْمُونَةً بُورِکَ فِیهَا وَ فِی نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا فَرِحَةً مُسْتَبْشِرَةً وَ أَلْقَمَتْهَا ثَدْیَهَا فَدَرَّ عَلَیْهَا فَکَانَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام تَنْمِی فِی الْیَوْمِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی الشَّهْرِ وَ تَنْمِی فِی الشَّهْرِ کَمَا یَنْمِی الصَّبِیُّ فِی السَّنَةِ.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
إِرْشَادُ الْقُلُوبِ، مَرْفُوعاً إِلَی سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رحمه الله قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَسَلَّمَ فَرَدَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله وَ رَحَّبَ بِهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ الْمَعَادِنُ وَاحِدَةٌ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله إِذاً أُخْبِرَکَ یَا عَمِّ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً وَ لَا سَمَاءَ وَ لَا أَرْضَ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ وَ لَا لَوْحَ وَ لَا قَلَمَ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَدْوَ خَلْقِنَا تَکَلَّمَ بِکَلِمَةٍ فَکَانَتْ نُوراً ثُمَّ تَکَلَّمَ کَلِمَةً ثَانِیَةً فَکَانَتْ رُوحاً فَمَزَجَ فِیمَا بَیْنَهُمَا وَ اعْتَدَلَا فَخَلَقَنِی وَ عَلِیّاً مِنْهُمَا ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِی نُورَ الْعَرْشِ فَأَنَا أَجَلُّ مِنَ الْعَرْشِ ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِ عَلِیٍّ نُورَ السَّمَاوَاتِ فَعَلِیٌّ أَجَلُّ مِنَ السَّمَاوَاتِ ثُمَّ فَتَقَ مِنْ نُورِ الْحَسَنِ نُورَ الشَّمْسِ وَ مِنْ نُورِ الْحُسَیْنِ نُورَ الْقَمَرِ فَهُمَا أَجَلُّ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ تُسَبِّحُ اللَّهَ تَعَالَی وَ تَقُولُ فِی تَسْبِیحِهَا سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ مِنْ أَنْوَارٍ مَا أَکْرَمَهَا عَلَی اللَّهِ تَعَالَی فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یَبْلُوَ الْمَلَائِکَةَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ سَحَاباً مِنْ ظُلْمَةٍ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ لَا تَنْظُرُ أَوَّلَهَا مِنْ آخِرِهَا وَ لَا آخِرَهَا مِنْ أَوَّلِهَا فَقَالَتِ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مُنْذُ خَلَقْتَنَا مَا رَأَیْنَا مِثْلَ مَا نَحْنُ فِیهِ فَنَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَنْوَارِ إِلَّا مَا کَشَفْتَ عَنَّا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَفْعَلَنَّ فَخَلَقَ نُورَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءَ علیها السلام یَوْمَئِذٍ کَالْقِنْدِیلِ وَ عَلَّقَهُ فِی قُرْطِ الْعَرْشِ فَزَهَرَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَةُ تُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُقَدِّسُهُ فَقَالَ اللَّهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَجْعَلَنَّ ثَوَابَ تَسْبِیحِکُمْ وَ تَقْدِیسِکُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ لِمُحِبِّی هَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا قَالَ سَلْمَانُ فَخَرَجَ الْعَبَّاسُ فَلَقِیَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَضَمَّهُ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ قَالَ بِأَبِی عِتْرَةَ الْمُصْطَفَی مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ مَا أَکْرَمَکُمْ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ع، [علل الشرائع] أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَعْقِلٍ الْقِرْمِیسِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ الْجَزَرِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِنُورِهَا وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ وَ خَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ وَ قَالُوا إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مَا هَذَا النُّورُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی وَ أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِی أُفَضِّلُهُ عَلَی جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ أَئِمَّةً یَقُومُونَ بِأَمْرِی یَهْدُونَ إِلَی حَقِّی وَ أَجْعَلُهُمْ خُلَفَائِی فِی أَرْضِی بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِی.
الْحَسَنُ بْنُ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءَ قَالَ لِأَنَّ لَهَا فِی الْجَنَّةِ قُبَّةً مِنْ یَاقُوتٍ حَمْرَاءَ ارْتِفَاعُهَا فِی الْهَوَاءِ مَسِیرَةُ سَنَةٍ مُعَلَّقَةً بِقُدْرَةِ الْجَبَّارِ لَا عِلَاقَةَ لَهَا مِنْ فَوْقِهَا فَتُمْسِکَهَا وَ لَا دِعَامَةَ لَهَا مِنْ تَحْتِهَا فَتَلْزَمَهَا لَهَا مِائَةُ أَلْفِ بَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ أَلْفٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَرَاهَا أَهْلُ الْجَنَّةِ کَمَا یَرَی أَحَدُکُمُ الْکَوْکَبَ الدُّرِّیَّ الزَّاهِرَ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ فَیَقُولُونَ هَذِهِ الزَّهْرَاءُ لَفَاطِمَةُ علیها السلام.
حسن بن یزید میگوید: «از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام پرسیدم: «برای چه فاطمه اطهر، زهرا نامیده شد؟ » فرمود: «برای اینکه او قصری از یاقوت سرخ در بهشت دارد که به اندازه یک سال راه رفتن ارتفاع دارد و به قدرت خدا در هوا معلق است، به گونه ای که چیزی آن را از طرف بالا نگه نمی دارد و از سمت پایین هم به چیزی متکی نیست. این قصر دارای صد هزار در است که بر هر دری هزار ملک ایستاده است. این قصر به چشم اهل بهشت، همانند ستاره درخشنده ای است که شما در افق آسمان مشاهده میکنید. اهل بهشت میگویند: «این قصر درخشنده از آن فاطمه است. »
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام:
آفت پرداخت، امروز و فرا کردن است
امروز و فردا کردن شکنجه است
امروز و فردا کردن یکی از دو نوع نپرداختن است
کسی که در انجام وعده امروز و فردا کند آن را به جای نیاورده‌است
این حدیث جزو احادیث بسیار عجیب و گران قیمت است:
حدثنا الحسن بن محمد بن سعید الهاشمی قال: حدثنا فرات بن إبراهیم ابن فرات الکوفی قال: حدثنا محمدبن علی بن أحمد بن القاسم بن إبراهیم بن عبدالله ابن القاسم بن محمد بن أبی بکر قال: حدثنا عبدالسلام بن صالح الهروی، عن علی ابن موسى الرضا علیه السلام، عن أبیه موسى بن جعفر، عن أبیه جعفر بن محمد، عن أبیه محمد ابن علی، عن أبیه علی بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علی، عن أبیه علی بن - أبی طالب علیهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه وآله: ما خلق الله خلقا أفضل منی ولا أکرم علیه منی، قال: علی علیه السلام: فقلت: یا رسول الله فأنت أفضل أم جبرئیل؟ فقال علیه السلام: یا علی إن الله تبارک وتعالى فضل أنبیاء المرسلین على ملائکة المقربین، وفضلنی على جمیع النبیین والمرسلین، والفضل بعدی لک یا علی وللائمة من بعدک فإن الملائکة لخدامنا وخدام محبینا، یاعلى الذین یحملون العرش ومن حوله یسبحون بحمد ربهم ویستغفرون للذین آمنوا بولایتنا، یاعلی لو لا نحن ما خلق الله آدم ولا حوا، ولا
االجنة ولا النار، ولا السماء ولا الارض، وکیف لایکون أفضل من الملائکة وقد سبقنا هم إلى التوحید ومعرفة ربنا عزوجل وتسبیحه وتقدیسه وتهلیله لان أول ما خلق الله عزوجل أرواحنا فأنطقنا بتوحیده وتمجیده، ثم خلق الملائکة فلما شاهدوا أرواحنا نورا واحدا استعظموا امورنا فسبحنا لتعلم الملائکة أنا خلق مخلوقون وأنه منزه عن صفاتنا، فسبحت الملائکة لستبیحنا ونزهته عن صفاتنا، فلما شاهدوا عظم شأننا هللنا لتعلم الملائکة أن لا إله إلا الله وأنا عبید ولسنا بالهة یجب أن نعبد معه أو دونه فقالوا: من أن ینال وأنه عظیم المحل، فلما شاهدوا ما جعل الله لنا من العزة والقوة، قلنا: لا حول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم لتعلم الملائکة أن لا حول ولا قوة إلا بالله، فقالت الملائکة: لا حول ولاقوة إلا بالله، فلما شاهدوا ما أنعم الله به علینا وأوجبه لنا من فرض الطاعة قلنا: الحمدالله لتعلم الملائکة مایحق الله تعالى ذکره علینا من الحمد على نعمه، فقالت الملائکة: الحمدالله، فبنا اهتدوا إلى معرفة(توحید) الله تعالى وتسبیحه وتهلیله وتحمیده، ثم إن الله تعالى خلق آدم علیه السلام وأودعنا صلبه وأمر الملائکة بالسجود له تعظیما لنا وإکراما وکان سجود هم لله عزوجل عبودیة ولآدم إکراما وطاعة لکوننا فی صلبه فکیف لانکون أفضل من الملائکة وقد سجدوا لآدم کلهم أجمعون.
وإنه لما عرج إلى السماء أذن جبرئیل مثنی مثنی، وأقام مثنی مثنی، ثم قال: تقدم یا محمد، فقلت: یا جبرئیل أتقدم علیک؟ فقال: نعم لان الله تبارک وتعالى اسمه فضل أنبیاء على ملائکة أجمیعن وفضلک خاصة، فتقدمت وصلیت بهم ولافخر، فلما انتهینا إلى حجب النور قال لی جبرئیل علیه السلام: تقدم یا محمد وتخلف عنی، فقلت: یاجبرئیل فی مثل هذا الموضع تفارقنی؟ فقال: یا محمد إن هذا انتهاء حدی الذی وضعه الله عزوجل لى فی هذا المکان فإن تجاوزته احترقت أجنحتی لتعدی حدود ربی جل جلاله، فزخ بى زخة فی النور حتى انتهیت إلى حیث ما شاء الله عزوجل من ملکوته، فنودیت یا محمد، فقلت: لبیک وسعدیک تبارکت وتعالیت، فنودیت یا محمد أنت عبدی و
أناربک فایای فاعبد، وعلى فتوکل فإنک نوری فی عبادی ورسولی إلى خلقی وحجتی فی بریتی، لمن تبعک خلقت جنتی، ولمن خالفک خلقت ناری، ولاوصیائک أوجبت کرامتى، ولشیعتک أوجبت ثوابی، فقلت: یارب ومن أوصیائی؟ فنودیت یا محمد(إن) أوصیاءک المکتوبون علی ساق العرش، فنظرت - وأنا بین یدی ربی - إلى ساق العرش فرأیت اثنی عشر نورا، فی کل نور سطر أخضر مکتوب علیه اسم کل وصی من أوصیائی، أولهم على بن أبی طالب وآخرهم مهدی امتی، فقلت: یارب أهؤلاء أوصیائی من بعدی؟ فنودیت یا محمد هؤلاء أولیائی وأحبائی وأصفیائی وحججی بعدک على بریتی وهم أوصیاؤک وخلفاؤک وخیر خلقى بعدک.
وعزتى وجلالی لاظهرن بهم دینی، ولاعلین بهم کلمتی، ولاطهرن الارض بآخرهم من أعدائی، ولا ملکنه مشارق الارض ومغاربها، ولاسخرن له الریاح، ولا ذللن له الرقاب الصعاب ولا رقینه فی الاسباب، ولانصرنه بجندی، ولا مدنه بملائکتی حتى یعلن دعوتى ویجمع الخلق على توحیدی، ثم لادیمن ملکه ولا داولن الایام بین أولیائی إلى یوم
القیامة.
کمال‌الدین باب نص خدای تعالی بر قائم حدیث چهارم
والحمد الله رب العالمین، والصلاة على نبینا محمد وآله الطیبین الطاهرین وسلم تسلیما.
و همین‌طور این‌یکی حدیث دیگر
مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ مَرْفُوعاً إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَأَلَ ابْنُ مِهْرَانَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَى «وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ» فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ إِنَّا کُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَأَقْبَلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع) فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ (ص) تَبَسَّمَ فِی وَجْهِهِ وَ قَالَ مَرْحَباً بِمَنْ خَلَقَهُ اللَّهُ قَبْلَ آدَمَ بِأَرْبَعِینَ أَلْفَ عَامٍ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ کَانَ الِابْنُ قَبْلَ الْأَبِ قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِهَذِهِ الْمُدَّةِ وَ خَلَقَ نُوراً فَقَسَمَهُ نِصْفَیْنِ فَخَلَقَنِی مِنْ نِصْفِهِ وَ خَلَقَ عَلِیّاً مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ قَبْلَ الْأَشْیَاءِ کُلِّهَا ثُمَّ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ فَکَانَتْ مُظْلِمَةً فَنُورُهَا مِنْ نُورِی وَ نُورِ عَلِیٍّ ثُمَّ جَعَلَنَا عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ هَلَّلْنَا فَهَلَّلَتِ الْمَلَائِکَةُ وَ کَبَّرْنَا فَکَبَّرَتِ الْمَلَائِکَةُ فَکَانَ ذَلِکَ مِنْ تَعْلِیمِی وَ تَعْلِیمِ عَلِیٍّ وَ کَانَ ذَلِکَ فِی عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ أَنْ لَا یَدْخُلَ النَّارَ مُحِبٌّ لِی وَ لِعَلِیٍّ وَ لَا یَدْخُلَ الْجَنَّةَ مُبْغِضٌ لِی وَ لِعَلِیٍّ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمَلَائِکَةَ بِأَیْدِیهِمْ أَبَارِیقُ اللُّجَیْنِ مَمْلُوءَةٌ مِنْ مَاءِ الْحَیَاةِ مِنَ الْفِرْدَوْسِ فَمَا أَحَدٌ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ إِلَّا وَ هُوَ طَاهِرُ الْوَالِدَیْنِ تَقِیٌّ نَقِیٌّ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ فَإِذَا أَرَادَ أَبُو أَحَدِهِمْ أَنْ یُوَاقِعَ أَهْلَهُ جَاءَ مَلَکٌ مِنَ الْمَلَائِکَةِ الَّذِینَ بِأَیْدِیهِمْ أَبَارِیقُ مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فَیَطْرَحُ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ فِی آنِیَتِهِ الَّتِی یَشْرَبُ مِنْهَا فَیَشْرَبُ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ وَ یُنْبِتُ الْإِیمَانَ فِی قَلْبِهِ کَمَا یُنْبِتُ الزَّرْعَ فَهُمْ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مِنْ نَبِیِّهِمْ وَ مِنْ وَصِیِّهِمْ عَلِیٍّ وَ مِنِ ابْنَتِیَ الزَّهْرَاءِ ثُمَّ الْحَسَنِ ثُمَّ الْحُسَیْنِ ثُمَّ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ (ع) فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنِ الْأَئِمَّةُ قَالَ إِحْدَى عَشْرَةَ مِنِّی وَ أَبُوهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (ص) الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مَحَبَّةَ عَلِیٍّ وَ الْإِیمَانَ سَبَبَیْنِ.
در زیر حدیث جالبی از کتاب اصول کافی (کتاب فضل علم، باب اختلاف حدیث، ترجمه مصطفوی صحفه ۸۰) که ر کتاب اسرار آل محمد هم یافت می‌شود می‌توان ملاحظه کرد. در ادامهٔ آن چند نکته‌ای که به چشممان می‌آید را بازگو خواهیم کرد.
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنِّی سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِی ذَرٍّ شَیْئاً مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ وَ أَحَادِیثَ عَنْ نَبِیِّ اللَّهِ ص غَیْرَ مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْکَ تَصْدِیقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَیْتُ فِی أَیْدِی النَّاسِ أَشْیَاءَ کَثِیرَةً مِنْ تَفْسِیرِ الْقُرْآنِ وَ مِنَ الْأَحَادِیثِ عَنْ نَبِیِّ اللَّهِ ص أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِیهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى النَّاسَ یَکْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مُتَعَمِّدِینَ وَ یُفَسِّرُونَ الْقُرْآنَ بِ آرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ إِنَّ فِی أَیْدِی النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ کَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْکَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ وَهَماً وَ قَدْ کُذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِیباً فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ کَثُرَتْ عَلَیَّ الْکَذَّابَةُ فَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّداً فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ کُذِبَ عَلَیْهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ إِنَّمَا أَتَاکُمُ الْحَدِیثُ مِنْ أَرْبَعَةٍ لَیْسَ لَهُمْ خَامِسٌ رَجُلٍ مُنَافِقٍ یُظْهِرُ الْإِیمَانَ مُتَصَنِّعٍ بِالْإِسْلَامِ
لَا یَتَأَثَّمُ وَ لَا یَتَحَرَّجُ أَنْ یَکْذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مُتَعَمِّداً فَلَوْ عَلِمَ النَّاسُ أَنَّهُ مُنَافِقٌ کَذَّابٌ لَمْ یَقْبَلُوا مِنْهُ وَ لَمْ یُصَدِّقُوهُ وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا هَذَا قَدْ صَحِبَ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ رَآهُ وَ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَخَذُوا عَنْهُ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَ حَالَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ اللَّهُ عَنِ الْمُنَافِقِینَ بِمَا أَخْبَرَهُ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَى أَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَ الدُّعَاةِ إِلَى النَّارِ بِالزُّورِ وَ الْکَذِبِ وَ الْبُهْتَانِ فَوَلَّوْهُمُ الْأَعْمَالَ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَى رِقَابِ النَّاسِ وَ أَکَلُوا بِهِمُ الدُّنْیَا وَ إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوکِ وَ الدُّنْیَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ فَهَذَا أَحَدُ الْأَرْبَعَةِ وَ رَجُلٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ شَیْئاً لَمْ یَحْمِلْهُ عَلَى وَجْهِهِ وَ وَهِمَ فِیهِ وَ لَمْ یَتَعَمَّدْ کَذِباً فَهُوَ فِی یَدِهِ یَقُولُ بِهِ وَ یَعْمَلُ بِهِ وَ یَرْوِیهِ فَیَقُولُ أَنَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ أَنَّهُ وَهِمَ لَمْ یَقْبَلُوهُ وَ لَوْ عَلِمَ هُوَ أَنَّهُ وَهِمَ لَرَفَضَهُ وَ رَجُلٍ ثَالِثٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص شَیْئاً أَمَرَ بِهِ ثُمَّ نَهَى عَنْهُ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ أَوْ سَمِعَهُ یَنْهَى عَنْ شَیْ ءٍ ثُمَّ أَمَرَ بِهِ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَحَفِظَ مَنْسُوخَهُ وَ لَمْ یَحْفَظِ النَّاسِخَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضَهُ وَ لَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ إِذْ سَمِعُوهُ مِنْهُ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضُوهُ وَ آخَرَ رَابِعٍ لَمْ یَکْذِبْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مُبْغِضٍ لِلْکَذِبِ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ وَ تَعْظِیماً لِرَسُولِ اللَّهِ ص لَمْ یَنْسَهُ بَلْ حَفِظَ مَا سَمِعَ عَلَى وَجْهِهِ فَجَاءَ بِهِ کَمَا سَمِعَ لَمْ یَزِدْ فِیهِ وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنْهُ وَ عَلِمَ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ فَعَمِلَ بِالنَّاسِخِ وَ رَفَضَ الْمَنْسُوخَ فَإِنَّ أَمْرَ النَّبِیِّ ص مِثْلُ الْقُرْآنِ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ وَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ وَ مُحْکَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ قَدْ کَانَ یَکُونُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص الْکَلَامُ لَهُ وَجْهَانِ کَلَامٌ عَامٌّ وَ کَلَامٌ خَاصٌّ مِثْلُ
الْقُرْآنِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَیَشْتَبِهُ عَلَى مَنْ لَمْ یَعْرِفْ وَ لَمْ یَدْرِ مَا عَنَى اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ ص وَ لَیْسَ کُلُّ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص کَانَ یَسْأَلُهُ عَنِ الشَّیْ ءِ فَیَفْهَمُ وَ کَانَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْأَلُهُ وَ لَا یَسْتَفْهِمُهُ حَتَّى إِنْ کَانُوا لَیُحِبُّونَ أَنْ یَجِی ءَ الْأَعْرَابِیُّ وَ الطَّارِئُ فَیَسْأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص حَتَّى یَسْمَعُوا وَ قَدْ کُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص کُلَّ یَوْمٍ دَخْلَةً وَ کُلَّ لَیْلَةٍ دَخْلَةً فَیُخَلِّینِی فِیهَا أَدُورُ مَعَهُ حَیْثُ دَارَ وَ قَدْ عَلِمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ لَمْ یَصْنَعْ ذَلِکَ بِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ غَیْرِی فَرُبَّمَا کَانَ فِی بَیْتِی یَأْتِینِی رَسُولُ اللَّهِ ص أَکْثَرُ ذَلِکَ فِی بَیْتِی وَ کُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْضَ مَنَازِلِهِ أَخْلَانِی وَ أَقَامَ عَنِّی نِسَاءَهُ فَلَا یَبْقَى عِنْدَهُ غَیْرِی وَ إِذَا أَتَانِی لِلْخَلْوَةِ مَعِی فِی مَنْزِلِی لَمْ تَقُمْ عَنِّی فَاطِمَةُ وَ لَا أَحَدٌ مِنْ بَنِیَّ وَ کُنْتُ إِذَا سَأَلْتُهُ أَجَابَنِی وَ إِذَا سَکَتُّ عَنْهُ وَ فَنِیَتْ مَسَائِلِی ابْتَدَأَنِی فَمَا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص آیَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِیهَا وَ أَمْلَاهَا عَلَیَّ فَکَتَبْتُهَا بِخَطِّی وَ عَلَّمَنِی تَأْوِیلَهَا وَ تَفْسِیرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْکَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا وَ دَعَا اللَّهَ أَنْ یُعْطِیَنِی فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا فَمَا نَسِیتُ آیَةً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا عِلْماً أَمْلَاهُ عَلَیَّ وَ کَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اللَّهَ لِی بِمَا دَعَا وَ مَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ وَ لَا أَمْرٍ وَ لَا نَهْیٍ کَانَ أَوْ یَکُونُ وَ لَا کِتَابٍ مُنْزَلٍ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَهُ مِنْ طَاعَةٍ أَوْ مَعْصِیَةٍ إِلَّا عَلَّمَنِیهِ وَ حَفِظْتُهُ فَلَمْ أَنْسَ حَرْفاً وَاحِداً ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى صَدْرِی وَ دَعَا اللَّهَ لِی أَنْ یَمْلَأَ قَلْبِی عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُکْماً وَ نُوراً فَقُلْتُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مُنْذُ دَعَوْتَ اللَّهَ لِی بِمَا دَعَوْتَ لَمْ أَنْسَ شَیْئاً وَ لَمْ یَفُتْنِی شَیْ ءٌ لَمْ أَکْتُبْهُ أَ فَتَتَخَوَّفُ عَلَیَّ النِّسْیَانَ فِیمَا بَعْدُ فَقَالَ لَا لَسْتُ أَتَخَوَّفُ عَلَیْکَ النِّسْیَانَ وَ الْجَهْلَ
سلیم بن قیس گوید: به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردم. من از سلمان و مقداد و ابى ذر چیزى از تفسیر قرآن هم احادیثى از پیغمبر (ص) شنیده ام که با آنچه در نزد مردم است مخالفست و باز از شما مى شنوم چیزى که آنچه را شنیده ام تصدیق مى کند، و در دست مردم مطالبى از تفسیر قرآن و احادیث پیغمبر مى بینم که شما با آنها مخالفید و همه را باطل مى دانید، آیا عقیده دارید مردم عمداً بر رسول خدا دروغ مى بندند و قرآن را به رأى خود تفسیر مى کنند؟ سلیم گوید: حضرت به من توجه کرد و فرمود، سؤالى کردى اکنون پاسخش را بفهم.
همانا نزد مردم حق و باطل و راست و دروغ و ناسخ و منسوخ و عام و خاص و محکم و متشابه و خاطره درست و نادرست همه و در زمان پیغمبر(ص) مردم بر حضرتش دروغ بستند تا آنکه میان مردم بسخرانى ایستاد و فرمود: «اى مردم همانا دروغ بندان بر من زیاد شده اند هر که عمداً بمن دروغ بندد باید جاى نشستن خود را دوزخ داند.» سپس بعد از او هم بر او دروغ بستند همانا حدیث از چهار طریقى که پنجمى ندارد بشما میرسد.
اول شخص منافقى که تظاهر بایمان مى کند و اسلام ساختگى دارد عمداً دروغ بستن به پیغمبر پروا ندارد و آن را گناه نمى شمارد، اگر مردم بدانند که او منافق و دروغگوست از او نمى پذیرند و تصدیقش نمى کنند لیکن مردم میگویند این شخص همدم پیغمبر بوده و او را دیده و از او شنیده است مردم از او اخذ کنند و از حالش آگهى ندارند در صورتى که خداوند پیغمبرش را از حال منافقین خبر داده و ایشان را توصیف نموده و فرموده است (3 سوره 63) «چون ایشان را بینى از ظاهرشان خوشت آید و اگر سخن گویند بگفتارشان گوش دهى » منافقین پس از پیغمبر زنده ماندند و به رهبران گمراهى و کسانیکه با باطل و دروغ و تهمت مردم را بدوزخ خوانند پیوستند و آنها پستهاى حساسشان دادند و بر گردن مردمشان سوار کردند و بوسیله آنها دنیا را بدست آوردند زیرا مردم همراه زمامداران و دنبال مى روند مگر آنرا که خدا نگهدارد این بود یکى از چهار نفر.
دوم کسى که چیزى از پیغمبر (ص) شنیده و آن را درست نفهمیده و بغلط رفته ولى قصد دروغ نداشته آن حدیث در دست او است. به آن معتقد است و عمل مى کند و بدیگران مى رساند و مى گوید من این را از رسول خدا (ص) شنیدم. اگر مسلمین بدانند که او بغلط رفته نمى پذیرندش و اگر هم خودش بداند اشتباه کرده و آن را رها مى کند.
سوم شخصى که چیزى از پیغمبر (ص) شنیده که به آن امر مى فرمود سپس پیغمبر از آن نهى فرموده و او آگاه نگشته یا نهى چیزى را از پیغمبر شنیده و سپس آنحضرت به آن امر فرموده و او اطلاع نیافته پس او منسوخ را حفظ کرده و ناسخ را حفظ نکرده اگر او بداند منسوخست ترکش کند و اگر مسلمین هنگامیکه از او مى شنوند بدانند منسوخ است ترکش کنند.
چهارم شخصى که بر پیغمبر دروغ نبسته و دروغ را از ترس خدا و احترام پیغمبر مبفوض دارد و حدیث را هم فراموش نکرده بلکه آنچه شنیده چنانکه بوده حفظ کرده و همچنانکه شنیده نقل کرده، به آن نیفزوده و از آن کم نکرده و ناسخ را از منسوخ شناخته، بناسخ عمل کرده و منسوخ را رها کرده، زیرا امر پیغمبر (ص) هم مانند قرآن ناسخ و منسوخ (و خاص و عام) و محکم و متشابه دارد، گاهى رسول خدا (ص) به دو طریق سخن مى فرمود: سخنى عام و سخنى خاص مثل قرآن. و خداى عزوجل در کتابش فرموده (7 سوره 59) آنچه را پیغمبر برایتان آورده اخذ کنید و از آنچه نهیتان کرده باز ایستید، کسى که مقصود خدا و رسولش را نفهمد و درک نکند و بر او مشتبه شود، اصحاب پیغمبر (ص) که چیزى از او مى پرسیدند همگى که نمى فهمیدند، بعضى از آنها از پیغمبر مى پرسیدند ولى (بعلت شرم یا احترام یا بى قیدى) فهم جوئى نمى کردند و دوست داشتند که بیابانى و رهگذرى بیاید و از پیغمبر بپرسد تا آنها بشنوند.
اما من هر روز یک نوبت و هر شب یک نوبت بر پیغمبر (ص) وارد مى شدم با من خلوت مى کرد و در هر موضوعى با او بودم (محرم رازش بودم و چیزى از من پوشیده نداشت) اصحاب پیغمبر (ص) مى دانند که جز من با هیچکس چنین رفتار نمى کرد، بسا بود که در خانه خودم بودم و پیغمبر (ص) نزدم مى آمد، و این همنشینى در خانه من بیشتر واقع مى شد از خانه پیغمبر و چون در بعضى از منازل بر آنحضرت وارد مى شدم، زنان خود را بیرون مى کرد و تنها با من بود و چون براى خلوت به منزل من مى آمد فاطمه و هیچیک از پسرانم را بیرون نمى کرد، چون از او مى پرسیدم جواب مى داد و چون پرسشم تمام مى شد و خاموش مى شدم او شروع مى فرمود، هیچ آیه ئى از قرآن بر رسول خدا (ص) نازل نشد جز اینکه براى من خواند و املا فرمود و من بخط خود نوشتم و تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و خاص و عام آن را به من آموخت و از خدا خواست که فهم و حفظ آن را بمن عطا فرماید، و از زمانى که آن دعا را در باره من کرد هیچ آیه ئى از قرآن و هیچ علمى را که املا فرمود و من نوشتم فراموش نکردم و آنچه را که خدا تعلیمش فرمود از حلال و حرام و امر و نهى گذشته و آینده و نوشته اى که بر هر پیغمبر پیش از او نازل شده بود از طاعت و معصیت به من تعلیم فرمود و من حفظش کردم و حتى یک حرف آن را فراموش نکردم، سپس دستش را بر سنیه ام گذاشت و از خدا خواست دلم را از علم و فهم و حکم و نور پر کند، عرض کردم اى پیغمبر خدا پدر و مادرم قربانت از زمانى که آن دعا را در باره من کردى چیزى را فراموش نکردم و آنچه را هم ننوشتم از یادم نرفت، آبا بیم فراموشى بر من دارى؟ فرمود! نه بر تو بیم فراموش و نادانى ندارم.
در نوشتار زیر سعی بر این داریم تا به صورت اجمالی و در عین حال کامل مباحثی را پیرامون معرفت به پروردگار بازگو کنیم.
قبل از هر چیز بجاست معرفت را تعریف کنیم. در این نوشتاز منظور ما از معرفت آگاهی و شناخت است. هنگامی که عبارت معرفت داشتن نسبت به چیز به کار برده می‌شود منظور این است که نسبت به چیز مطرح شده شناخت و آگاهی داریم. می‌توان گفت معرفت درجه‌ای از علم و دانش است که نسبت به چیزی داریم. با این تعریف، معرفت زیرمجموعهٔ علم قرار می‌گیرد.
در زیر سه موضوع درباره معرفت به خداوند معرفی شده است که هر یک را توضیح خواهیم داد.
معرفت اثباتی عقلی
عقل وسیله و مخلوقی است که خداوند در اختیار انسان‌ها قرار داده تا بتوانند با آن بین چیزها تمایز قائل شوند و نتیجه‌گیری کنند. شاید بتوان عقل را به نوعی ماشین محاسبه تصور کرد که وقتی اطلاعات مختلف به عنوان ورودی به آن داده می‌شود آنها را پردازش کرده و یک خروجی متناسب به بیرون می‌دهد. اما از آنجایی که عقل مخلوق و محدود است پس نتیجه‌ای که نسبت به شناخت خدواند می‌تواتد استنتاج کند محدود است. برای مثال توجه کنید که وقتی داده‌های زندگی خودمان را به عقل می‌دهیم، عقل می‌تواند نتیجه‌گیری کند که لحظه‌ای از زمان وجود داشته است که ما از نبود به بود تبدیل شده‌ایم و وجود پیدا کرده‌ایم. به عبارت دیگر نقطهٔ بدء داشته‌ایم. همچنین عقل می‌تواند استنتاج کند که ما موجوداتی بسیار نیازمند و محتاجیم. در مورد اثبات وجود خالق نیز وقتی داده‌های خودمان و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم را به عقل می‌دهیم، عقل به عنوان خروجی این را صادر می‌کند که چنین آفرینش صاحب، خالق و مالکی دارد.
حدیث زیر دربارهٔ توانایی عقل دربارهٔ پی بردن به آفریدگار از امام صادق علیه‌السلام به ما رسیده است.
امام صادق علیه السلام در حدیثى طولانى فرماید: آغاز و نخست هر چیز و نیرو و آبادانى آن که هر سودى تنها به آن مربوط است عقل است که آن را خدا زینت و نورى براى خلقش قرار داده. با عقل بندگان خالق خود بشناسند و دانند که آنها مخلوقند و او مدبر و ایشان تحت تدبیر اویند و اینکه خالقشان پایدار و آنها فانى می‌باشند و به وسیله عقول خویش از دیدن آسمان و زمین و خورشید و ماه و شب و روز استدلال کردند که او و اینها خالق سرپرستى دارند ناآغاز و بى‌انتها و با عقل تشخیص زشت و زیبا دادند و دانستند در نادانى تاریکى و در علم نور است اینست آنچه عقل بآنها رهنما گشته. عرض شد: آیا بندگان میتوانند بعقل تنها اکتفا کنند (و در پى تحصیل علم و ادب برنیایند) فرمود: عاقل برهبرى همان عقلى که خداوند نگهدار او و زینت و سبب هدایتش قرار داده میداند که خدا حق است و پروردگار اوست و میداند که خالقش را پسند و ناپسندیست و اطاعت و معصیتى، و عقلش را بتنهائى راهنماى باینها نمى‌بیند و می‌فهمد که رسیدن باین مطالب جز با طلب علم ممکن نیست و اگر به وسیله علمش باینها نرسد عقلش او را سودى نداده پس واجب است بر عالم طلب علم و ادب نماید که بى‌آن استوار نماند.
اصول کافی باب عقل و جهل ذیل حدیث ۳۴
در حدیث فوق امام صادق علیه‌السلام عقل را به نور توصیف فرموده‌اند. عقل مانند نوری است که در تحت آن می‌توانیم اجسامی که در تاریکی از دیدن آنها عاجز بودیم را ببینیم. نور عقل به ما می‌نمایاند که باید خالقی داشته‌باشیم که ازلی باشد یعنی قبل از ما و هرچیز دیگر بوده باشد و او باید مدبری باشد که تدبیر امور جهان خلقت و آفرینش در دستان اوست. این خالق بر خلاف ما که فانی هستیم، باقی است و بی انتها و همیشه خواهد بود.
توجه کنید که تمام اطلاعاتی که عقل می‌تواند استنتاج کند مربوط می‌شود اقرار به وجود چیزهایی که گفته شد. خود عقل در می‌یابد که خالق جهان باید محبت و کراهتی داشته باشد اما نمیتواند خودش به تنهایی بفهمد که محبت و کراهت، اطاعت و معصیت این خالق چیست و از این رو نیاز به یک حجتی بیرونی، فرای عقل حس می‌شود که با آن بتواند چیزهایی نمی‌داند را در بیابد.
این حجت بیرونی، نبی رسول یا امام معصوم می‌تواند باشد که با سرچشمهٔ وحی ارتباط دارد. ایشان اگرچه در آفرینش ظاهری همچون ما انسان‌ها هستند اما فرای تصور عقل انسان میتوانند دانشی که عقل از استخراج آن ناتوان بوده را به او برسانند. به عبارت دیگر خالق برای اینکه دانش چگونه بندگی کردن و پرستیدن او را به مخلوقاتش برساند، برگزیدگانی انتخاب کرده و با واسطه‌هایی از جمله وحی با ایشان ارتباط برقرار می‌کند تا حقیقت‌هایی که مخلوقات از درک آن به وسیلهٔ خودشان ممکن نیست را به ایشان بنمایانند.
نکتهٔ قابل توجه در این بحث این است که خود برگزیدگان خالق، مخلوق هستند و از این جهت است که نمی‌توانند علم هرچیزی را دربارهٔ خالق به مخلوقات دیگر منتقل کنند. در قسمت اول روایت زیر این موضوع اشاره شده است.
بامام صادق (ع) عرضکردم، همانا خدا برتر و بزرگوارتر از اینست که بخلقش شناخته شود (زیرا صفات مخلوق در او نیست و معرفت او موهبتى است از خودش و پیغمبران فقط راهنمائى میکنند) بلکه مخلوق بخدا شناخته شوند، (بوسیله نور وجودى که از خدا بمخلوق افاضه شود و آنها پدید آمدهاند [بلکه مخلوق خدا را بسبب خود او بشناسند] یعنى بوسیله صفاتى که خود او براى خودش بیان کرده است) فرمود: راست گفتى. عرضکردم: کسى که بداند براى او پروردگاریست سزاوار است که بداند براى آن پروردگار خرسندى و خشم است و خرسندى و خشم او جز بوسیله وحى یا فرستاده او معلوم نشود. و کسى که بر او وحى نازل نشود باید که در جستجوى پیغمبران باشد و چون ایشان را بیابد باید بداند که ایشان حجت خدایند و اطاعتشان لازمست، من بمردم (اهل سنت) گفتم: آیا شما میدانید که پیغمبر حجت خدا بود در میان خلقش؟ گفتند: آرى. گفتم: چون پیغمبر درگذشت، حجت خدا بر خلقش کیست؟ گفتند: قرآن، من در قرآن نظر کردم و دیدم سنى و تفویضى مذهب و زندیقى که بآن ایمان ندارد، براى مباحثه و غلبه بر مردان در مجادله بآن استدلال میکنند، (و آیات قرآن را برأى و سلیقه خویش بر معتقد خود تطبیق میکنند) پس دانستم که قرآن بدون قیم (سرپرستى که آن را طبق واقع و حقیقت تفسیر کند) حجت نباشد و آن قیم هر چه نسبت بقرآن گوید حق است، پس بایشان گفتم: قیم قرآن کیست؟ گفتند: ابن مسعود قرآن را میدانست، عمر هم میدانست، حذیفة هم میدانست، گفتم تمام قرآن را؟ گفتند: نه، من کسیرا ندیدم که بگوید کسى جز على (ع) تمام قرآن را میدانست و چون مطلبى میان مردمى باشد که این گوید: نمیدانم و این گوید نمیدانم و این گوید نمیدانم و این (على بن ابى طالب) گوید میدانم، پس گواهى دهم که على (ع) قیم قرآن باشد و اطاعتش لازم است و اوست حجت خدا بعد از پیغمبر بر مردم و اوست که هر چه نسبت بقرآن گوید حق است، حضرت فرمود: خدایت رحمت کند.
اصول کافی، کتاب الحجه، باب ضرورت وجود حجت، حدیث دوم
با توجه به آنچه در ابتدای حدیث فوق آمده است، در می‌یابیم که خداوند خالق و مدبر که توصیف او از توان عقل خارج است خود باید آگاهی و شناخت خودش را به مخلوقاتش بدهد و هیچ مخلوقی توانایی اینکه خداوند متعال را به دیگران بدهد را ندارد چرا که هر توصیف و شرحی متناهی است و نمی‌توان با آن ماهیت ذات نامتناهی را درک کرد.
معرفت بالآیات
آیة به معنای نشانه است. اگر به دنیای پیرامون خود بنگریم و جهان هستی و خلقت را نظاره کنیم می‌توانیم آیات پروردگار را به دو دسته تقسیم‌بندی کنیم. دستهٔ اول آیات انفسی است. ما وقتی به خودمان می‌نگریم نشانه‌های عظمت پروردگار را در خودمان می‌یابیم. به عنوان مثال چگونگی عملکرد سیستم‌هایی که در بدن ما عمل میکنند مثل سیستم قلب و گردش خون، سیستم تنفس، سیستم‌های عصبی و غیره. همهٔ اینها بدون اختیار ما و با نظم و ترتیب خاص و غیرقابل انکاری در ۲۴ ساعت شبانه روز مشغول به کار هستند. یا تفکر و تعقل می‌یابیم که چنین خلقت، نظم و آفرینشی نمیتواند اتفاقی و تصادفی باشد و باید مدبری و طراح بدون خطایی بوده باشد که همهٔ اینها را با این نظم طراحی کرده است.
دستهٔ دیگر آیات آفاقی هستند. نشانه‌هایی که در جهان پیرامون خود می‌توانیم به آنها توجه کنیم همه جزو آیات آفاقی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال وقتی عکس‌های سفینه‌های فضایی از کهکشان و آسمان می‌بینیم، پی به حقارت و کوچکی خودمان در دنیا می‌بریم در عین حالی که درمی‌یابیم که خالق این جهان حتما بزرگتر بوده است از همهٔ این کهکشان‌ها که توانسته آنها را خلق کند.
معرفتی که در اثر توجه و تفکر در آیات و به‌وسیلهٔ آیات پیدا می‌کنیم را معرفت بالآیات می‌نامیم. آیهٔ ۵۳ سورهٔ فصلت می‌فرماید:
«سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ»
نکتهٔ ای که باید در معرفت بالآیات به آن توجه شود این است که آگاهی و شناختی که ما با تعقل و تفکر نسبت به آیات پروردگار پیدا می‌کنیم بسیار محدود و ناچیز است. همان‌طور که در آیهٔ فوق آمده است، تنها چیزی که ما می‌یابیم این است که آفریدگاز وجود دارد و او حق است. فقط می‌یابیم که او دارای صفاتی (مانند بزرگی) است که نمی‌توانیم حتی آن صفات را آنگونه که واقعا او هست توصیف کنیم و به واقعیت آن پی ببریم.
سوال اینجاست که این چگونه معرفتی به خداوند خالق است؟
در معرفت آیات وسیلهٔ پیدا کردن این معرفت هستند که خداوند خود این آیات را در اختیار ما قرار داده است تا آگاهی جزئی دربارهٔ وجود او داشته باشیم. به عبارت دیگر در این نوع معرفت خداوند خودش را وسیلهٔ قدرت خودش به ما می‌شناساند در حدی که بفهمیم او هست و قابل توصیف نیست.
خروج عن الحدین
در دو قسمت پیشین دو طریق برای پی بردن به وجود آفریدگار در عالم هستی یاد شد. در این قسمت به این سوال می‌خواهیم پاسخ بدهیم که: «طریق‌های یادشده با چه کیفیتی آگاهی در اختیار ما میتوانند قرار دهند؟»
چیزهایی که با تعقل (معرفت اثباتی عقلی) و تفکر در عالم خلقت (معرفت بالآیات) می‌توان دریافت مانند
ما فانی هستیم و خالق ما باید باقی و همیشگی باشد
ما از نبود و هیچ به وجود آمده‌ایم و در زمان نقطهٔ شروع وجودی داشته‌ایم در حالی که آفریننده باید قبل از خلقت مخلوق وجود داشته باشد و او ازلی است.
خداوند بزرگتر است از هرآنچه که می‌توانیم تصور کنیم
حتما خالق ما عالم و حکیم است که دنیای با ظرافت و نظم و دقتی در خود و دنیای اطراف خود می‌توانیم ببینیم.
...
تمامی چیزهایی که با این دو نوع معرفت می‌توانیم نتیجه گیری کنیم دو ویژگی دارند:
ویژکی اول این است که تمامی آنها وجود آفریدگار را تائید میکنند و انکار نمی‌کنند. به این ویژگی خارج شدن از حد تعطیل می‌گوییم یعنی اینکه قبول می‌کنیم که خدایی هست و آن را رد و کتمان نمی‌کنیم.
ویژگی دوم این است که این تفکر و تعقل صرفا به ما یک اطلاع اولیه دربارهٔ خدا می‌دهد و بس و نمیتواند به حقیقت آن اطلاع پی ببرد. برای مثال دریافته‌ایم که خداوند بزرگ است اما نمی‌توانیم اندازهٔ بزرگی خدا را متصور بشویم چرا که هراندازه که ما آن را بخواهیم توصیف کنیم، باز می‌توانیم یک مجموعهٔ بزرگتر از آنچه که تصور کرده‌ایم را توصیف کنیم. یا مثلا دریافته‌ایم که خداوند باید عالم باشد، اما ناتوانیم از اینکه علم او را اندازه بگیریم و یا بیان کنیم چون اگر اینچنین کنیم باز می‌توانیم دانش چیزهایی نامحدودی که وجود دارد را محدود کرده‌ایم و همان‌طور که قبلا گفته شد به حقیقت ذات نامحدود نمی‌توان با یک بیان محدود پی برد. این ویژگی را خروج از حد تشبیه می‌گوییم. یعنی با عقل و تفکر خود می‌یابیم که آن خالقی که وجود دارد غیر قابل توصیف و تشبیه کردن است.
نتوان وصف تو گفتن که تو در وصف نگنجی
نتوان شبه تو جستن که تو در وهم نیایی
در نهایت می‌توان گفت ماحصل آنچه که از تفکر و تعقل پیدا می‌کنیم خروج از دو حد تعطیل (عدم انکار وجود خدا) و حد تشبیه (عدم تلاش برای توصیف و شبیه و مانند برای او آوردن) است که به آن خروج عن الحدین گفته می‌شود.
معرفت بالله
با توجه به مطالبی که پیش از این گفته شد، معرفتی که از معرفت بالآیات و معرفت اثباتی عقلی دربارهٔ خداوند پیدا می‌کنیم بسیار ناچیز است و بهتر است بگوییم که اصلا معرفت و آگاهی نسبت به خود خدا نیست. ما با تعقل هیچ آگاهی از خود خدا پیدا نکرده‌ایم. اما آیا اصلا دست پیدا کردن به چنین معرفتی ممکن است؟ برای پاسخ به این سوال توجه شما را به قسمت اول روایتی که پیش از این مطرح شد را جلب می‌کنیم.
همان طور که گفتیم خداوند اجل از آن است که وجود محدودی بتواند او را به دیگران بشناساند و این امر تنها وقتی ممکن می‌شود که خود خدا اراده کند و بخواهد معرفت خودش را به بنده و مخلوقش بدهد. به چنین معرفتی که خود خداوند دربارهٔ خودش به بندگانش اعطا می‌کند که توصیف کردن آن ممکن نیست، معرفت بالله گفته می‌شود.
چگونه می‌توان به چنین معرفتی دست یافت؟ البته همان‌طور که بیان شد این معرفت را خدا می‌دهد پس بهتر است بپرسیم چه‌کار کنیم که خداوند معرفتش را نیز نصیب ما کند؟ جواب این سوال نیز در حدیث پیشین داده شد. قبلا گفتیم که عقل می‌یابد که خالقی دارد اما نمیتواند بیاید که رضا و سخط خالقش چیست و از این رو نیاز به نبی، رسول و حجت پیدا می‌کند و آنها که در ظاهر مانند ما مخلوق هستند اما خداوند آنها برگزیده که واسطهٔ او باشند، ما را از محبت و کراهت خالق آگاه می‌سازند و به ما آموزش می‌دهند که خالق می‌پسندد که چگونه پرستیده شود. آنها هستند که راه چگونه دست پیدا کردن به اینکه خداوند معرفتش را به ما بدهد را به ما نشان می‌دهند و اگر از مسیری که مطابق رضایت خالق است، برویم می‌توانیم امیدوار باشیم که او بر سر ما منت بنهد و از معرفت خودش که با وجود محدود ما دست‌نیافتنی است به ما عطا کند.
